Przedwojenne ustawy wyznaniowe ‒ wybrane problemy, orzecznictwo i postulaty de lege ferenda

Abstrakt

W obiegu prawnym wciąż funkcjonują dwie przedwojenne ustawy wyznaniowe: ustawa o stosunku państwa do Karaimskiego Związku Wyznaniowego w Rzeczypospolitej Polskiej z 21 kwietnia 1936 r., ustawa o stosunku państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej z 21 kwietnia 1936 r. oraz jedno rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego nieposiadającego hierarchii duchownej. Regulacje z 1936 r. mają charakter archaiczny, typowy dla przedwojennego systemu zwierzchnictwa państwa nad Kościołami i związkami wyznaniowymi. Przepisy obu ustaw przyznają państwu szereg uprawnień nadzorczych wobec związków wyznaniowych – w tym w zakresie obsady stanowisk kierowniczych oraz zatwierdzania prawa wewnętrznego związku wyznaniowego. Regulacje te są zatem nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą autonomiczności i wewnętrznej niezależności Kościołów i związków wyznaniowych. Stwierdzić należy, że wobec niezgodności modeli relacji państwo–związek wyznaniowy istnieje bezwzględna konieczność zmian w obowiązujących ustawach partykularnych z 1936 r. Zmiany te muszą zostać dokonane zgodnie z postanowieniami art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, a więc na podstawie umowy pomiędzy Radą Ministrów a odpowiednimi władzami związku wyznaniowego. Rozwiązaniem tych ewidentnych niezgodności powinien zająć się ustawodawca, ponieważ utrzymują one stan prawny, który nie może pozostać jako jawnie sprzeczny z zasadami konstytucyjnymi. Warto w tym kontekście rozważyć pomysł uchwalenia jednej ramowej ustawy wyznaniowej regulującej instytucje i wzajemne relacje państwa z trzema związkami wyznaniowymi, a różnice wynikające z tradycji, doktryny i specyfiki każdego z tych związków uwypuklić w ich prawie wewnętrznym.